Je hoort mensen het nog wel eens zeggen, maar het bestaat niet: de gratis versie van een AI model. Er is geen gratis ChatGPT, geen gratis Gemini, Llama, Midjourney of Canva. Voor al deze modellen betalen we minimaal twee keer.
Er is namelijk geen enkel AI model dat niet eerste gigantische hoeveelheden data heeft moeten verwerken voor het ook maar iets kon. En deze data, dat is de content die wij met zijn allen in afgelopen halve eeuw online hebben geplaatst. Zonder dat we dat wisten, in veel gevallen zonder dat we daar toestemming voor hebben gegeven en zeker zonder dat we er iets voor hebben gekregen.
De tweede manier waarop wij betalen heeft nog niet plaats gevonden. Vergelijk het er maar mee dat wij allemaal op dit moment met de AI ontwikkelaars in een restaurant zitten te eten. Maar zodra de ober met de rekening komt zijn onze AI vrienden er vandoor. Wij blijven met de rekening achter in het restaurant. Maar dat restaurant is eigenlijk onze planeet. Waarop wij leven. Al die AI kost bakken met energie en grondstoffen, maar zodra er betaald moet worden om dat op te gaan lossen wordt die rekening bij ons ‘de wereldbevolking’ neergelegd.
Tech-oligarchen
Ook al zouden we dat willen, de AI revolutie is niet te stoppen. Maar waarom zouden we dat ook willen? AI is niet het probleem. AI is een prachtige technologie waar we allemaal ontzettend veel voordeel van kunnen gaan hebben. De mannetjes (het zijn bijna enkel mannetjes) die toevallig op posities zitten om als één van de zeer weinigen écht te profiteren van AI, die zijn het probleem. Ondanks dat ze geen gelegenheid voorbij laten gaan om te vertellen dat ze zich inzetten voor mens, maatschappij en wetenschap gaat het hen toch echt enkel om de eigen portemonnee. En deze Tech-oligarchen hebben ons nog wijsgemaakt dat dat iets acceptabels is ook.
Maar zonder collectief is er dus geen AI. Dan is het ook niet zo gek om te stellen dat de opbrengsten van AI ook ten goede zouden moeten komen aan het collectief. Je zou dat kunnen bereiken door alle AI bedrijven te nationaliseren. Maar dat is wel een vrij ongezellige en weinig motiverende aanpak. Er zijn nog maar weinig mensen over die warmlopen voor communisme.
AI belasting
Gelukkig hebben overheden een ander mechanisme om een overschot aan financieel vermogen bij een minderheid te herverdelen. Belastingen noemen we dat. Een AI belasting is helemaal niet zo’n slecht idee. Die belasting kun je heffen aan de inkomsten en aan de uitgaven kant. Aan de uitgaven kant zou dat een variant op BTW kunnen zijn; als je gebruik wil maken van AI moet je een opslag betalen die wordt overgemaakt aan de Staat (oftewel: dit geld komt ten goede van ons allen). Aan de inkomsten kant kun je dan denken aan bijvoorbeeld winst- of omzetbelasting voor AI ontwikkelaars.
Ik schat in dat ruim 99% van de opbrengsten van AI naar ons allen kan, om het alsnog meer dan interessant te houden voor ondernemende types om te blijven innoveren. De investeringen komen namelijk niet stil te liggen. Want uit de opbrengsten kunnen overheden dat zelf doen. Maar dan wél met het belang van de samenleving voorop in plaats van als bijzaak. Bedragen in de orde van grootte van 500 miljard dollar zoals in het Amerikaanse initiatief Stargate wordt gestoken lijkt me best haalbaar. En dan hou je vast en zeker nog een flinke pot geld over om te steken in een universeel basisinkomen. Wat dan weer prettig is voor mensen die bijvoorbeeld hun baan kwijtraken aan AI; zij kunnen vervolgens iets anders, zinvols, gaan doen.
Of ze kunnen, als ze dat willen, niks gaan zitten doen. Want ‘niks doen’ voor een universeel basisinkomen is voor de mensheid nog altijd positiever dan een miljard bij elkaar schrapen door de mensheid te belazeren.
Erwin Fisser 